Việc ra đời Nghị định số 117/2009/NĐ-CP ngày 31/12/2009 đã tạo ra những chuyển biến trong việc nâng cao nhận thức về môi trường của các tổ chức, cá nhân, góp phần cải thiện môi trường, đưa công tác bảo vệ môi trường dần dần đi vào nề nếp. Nghị định 179/2013/NĐ-CP được ban hành đã khắc phục những cấp bất cập, quy định không còn phù hợp về bảo vệ môi trường, về đa dạng sinh học.

Về mức phạt tiền lớn nhất, tại Nghị định 117/2009/NĐ-CP, mức phạt tiền cao nhất tối đa là 500 triệu đồng, không phân biệt cá nhân hay tổ chức vi phạm hành chính. Trong khi đó Nghị định 179/2013/NĐ-CP quy định mức phạt tiền cao hơn, đã có sự phân biệt xử lý vi phạm đối với tổ chức - cá nhân, với cùng một hành vi mức phạt đối với tổ chức gấp 2 lần với cá nhân; mức phạt tiền tối đa là 1 tỷ đồng đối với cá nhân và 2 tỷ đồng đối với tổ chức. Như vậy, mức phạt tối đa theo quy định tại Nghị định 179/2013/NĐ-CP cao gấp 4 lần so với mức phạt tối đa quy định tại Nghị định 117/2009/NĐ-CP.

Bên cạnh việc nâng cao mức phạt, một điểm mới hết sức quan trọng trong Nghị định 179/2013/NĐ-CP đó là việc định nghĩa hành vi xả thải. Trước đây, xả thải vào môi trường được hiểu là xả ra ngoài phạm vi quản lý của cơ sở sản xuất kinh doanh, như khi xả nước thải ra ngoài tường rào. Còn trường hợp đơn vị xả thải ở trong khu đất của đơn vị vẫn được coi là chưa vi phạm. Tuy nhiên ở Nghị định 179/2013/NĐ-CP, xả thải không chỉ là “xả ra ngoài” mà còn là “xả thải vào môi trường đất, nước dưới đất, nước mặt bên trong và ngoài cơ sở….” (Khoản 1 điều 3). Như vậy có nghĩa là việc xả nước thải ra đất vào ao chứa, hồ chứa mà không có biện pháp lót đáy chống thấm dù bên trong hay bên ngoài diện tích đất thuộc quản lý của cơ sở đều được coi là xả thải vào môi trường.

Nghị định 117/2009/NĐ-CP trước đây, các mức lưu lượng để áp khung xử lý vi phạm được giãn cách khá xa từ dưới 10m3/ngày, 10-50m3/ngày, 50-500m3/ngày, 500-2000m3/ngày. Như vậy sẽ xuất hiện sự không công bằng khi có thể xảy ra tình huống một đơn vị xả nước thải có lưu lượng 499m3/ngày cũng chỉ bị xử lý như đơn vị xả nước thải có lưu lượng 51m3/ngày. Khắc phục điểm bất cập này, Nghị định 179/2013/NĐ-CP đã rút ngắn khoảng giãn cách lưu lượng xuống theo các mức: 5, 10, 20, 40, 60…8000, 10.000m3/ngày đảm bảo tính tương đương giữa các mức lưu lượng. Cũng trong nội dung về xử lý vi phạm các hành vi xả thải, Nghị định 117/2009/NĐ-CP quy định việc xử lý vi phạm đối với hành vi xả thải chỉ căn cứ vào thông số ô nhiễm có mức vượt tiêu chuẩn cao nhất mà không xem xét đến số lượng các thông số ô nhiễm vượt tiêu chuẩn. Nghị định 179/2013/NĐ-CP quy định phạt tăng thêm từ 1-4% đối với mỗi thông số vượt tiêu chuẩn. Tuỳ theo mức độ vi phạm về xả thải vượt tiêu chuẩn, Nghị định 179/2013/NĐ-CP quy định biện pháp xử lý bổ sung đình chỉ hoạt động từ 3-12 tháng.

Trong Nghị định 117/2009/NĐ-CP, việc xử lý vi phạm trong việc quản lý chất thải nguy hại được quy định một cách định tính, thiếu sự định lượng, là một trong những điểm bất cập. Theo nghị định này, các hành vi như để lẫn chất thải thông thường vào chất thải nguy hại hoặc đơn giản là thiết bị chứa chất thải nguy hại không có đầy đủ dấu hiệu cảnh báo theo TCVN 6707-2009 đều có thể bị phạt mức 100-150 triệu đồng (bất kể số lượng, khối lượng). Nếu theo đúng quy định này, việc 01 chiếc bóng neon cháy để lẫn trong thùng rác sinh hoạt, đơn vị cũng có thể bị phạt tới 150 triệu đồng. Cũng nội dung này Nghị định 179/2013/NĐ-CP đã quy định cụ thể từng hành vi với mức phạt tương ứng, hơn nữa các quy định xử phạt có sự định tính khá rõ ràng. Ví dụ như hành vi thải bỏ chất thải nguy hại dạng đơn chiếc vào chất thải thông thường bị phạt từ 5 -10 triệu đồng; bị phạt 40-70 triệu đồng nếu để lẫn 02 đến dưới 05 chất thải nguy hại dạng đơn chiếc hoặc từ 10-50% khối lượng…

Nghị định 179/2013/NĐ-CP cũng có thêm các quy định khá mới như: quy định về việc đơn vị có vi phạm về xả thải vượt tiêu chuẩn bị buộc chi trả kinh phí trưng cầu giám định đo đạc phân tích mẫu môi trường; quy định buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm và một số quy định khác về xử lý vi phạm trong lĩnh vực bảo tồn đa dạng sinh học.

Ngoài các quy định mới về hành vi vi phạm, Nghị định 179/2013/NĐ-CP cũng đã phân định rõ ràng về thẩm quyền kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm của các cơ quan Công an, Thuế, Kiểm lâm, Bộ đội biên phòng, Quản lý thị trường, Cảnh sát phòng chống tội phạm về môi trường, Chủ tịch ủy ban nhân dân các cấp và Sở Tài nguyên và Môi trường. Đây là một điểm mới rất quan trọng trong Nghị định 179/2013/NĐ-CP nhằm tránh sự chồng chéo về thẩm quyền xử phạt, thanh tra, kiểm tra giữa các cơ quan. Theo nội dung này lực lượng công an các cấp, cảnh sát phòng chống tội phạm về môi trường không có thẩm quyền xử lý các hành vi vi phạm về thủ tục hành chính và hoạt động quản lý Nhà nước thuộc trách nhiệm của cơ quan quản lý Nhà nước về bảo vệ môi trường…(Điểm n, Khoản 1 điều 54); khi phát hiện vi phạm không thuộc thẩm quyền phải thông báo và phối hợp với cơ quan có thẩm quyền để kiểm tra, thanh tra và xử lý theo quy định của pháp luật. Đồng thời thẩm quyền xử phạt cũng được điều chỉnh tăng lên so với Nghị định 117/2009/NĐ-CP, như thẩm quyền xử lý vi phạm của Chánh Thanh tra Sở Tài nguyên và Môi trường là được phạt đến 50 triệu đồng so với mức 30 triệu trước đây.

Nghị định 179/2013/NĐ-CP có khá nhiều điểm mới về hành vi, mức xử phạt, thẩm quyền kiểm tra và xử lý. Vì vậy các cấp, các ngành cần nghiên cứu, quán triệt để thực hiện theo đúng quy định; Các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ cần quan tâm, nghiên cứu nội dung nghị định, thực hiện công tác bảo vệ môi trường đảm bảo các yêu cầu quy định góp phần ổn định sản xuất và phát triển bền vững; quá trình thực hiện có khó khăn, vướng mắc cần liên hệ với cơ quan chuyên môn về bảo vệ môi trường để được hướng dẫn.